آشنایی با چوب و هنرهای مرتبط با آن

 نظر بدهید

چوب ماده‌ای است که به وفور در طبیعت و مناطق مختلف کره‌ی زمین وجود دارد و از جمله موادی است که از دورترین زمان‌ها تا به امروز مورد استفاده‌ی بشر بوده و انسان‌ها همواره بخش مهم یا لااقل قسمتی از نیازهای مصرفی خود را از طریق این ماده که انواع و اقسام بسیار متنوع و گوناگونی دارد، تأمین می‌کرده‌اند ضمن آن که چوب عرصه‌یی مناسب برای بروز ذوق، استعداد، هنر و خلاقیت صنعتگران و هنرمندان به صورت‌های مختلف بوده است.
از قدیمی‌ترین هنر مرتبط با چوب که به یقین خراطی است تا جدیدترین آن، که سوخت و نقاشی روی چوب است و تا دشوارترین و غامض‌ترین هنرهای شناخته شده از چوب که به ظن قوی خاتم‌سازی و گره چینی است، همه و همه زمینه‌های گسترده‌ای را برای به ثبت رساندن هنر انسان‌هایی که ایمان و اعتقاد راسخ به منبع اصلی وحی و زاینده‌ی نور و زیبایی داشته و صبوری و متانت را با ذوق و هنر مقدس خود توأم و همراه ساخته‌اند، فراهم آورده است و چنین است که علی رغم خصوصیات و ویژگی‌های چوب که عدم پایداری در برابر عوامل جوی و دیگر عوامل محیطی و نداشتن مقاوت کافی در برابر حمله‌ی قارچ‌ها، ویروسها و میکروب‌ها از جمله‌ی آن است و نیز این که نگهداری آن حتی در موزه‌ها شرایط خاصی را می‌طلبد، بخش قابل ملاحظه و درخور تحسین از آثار هنری موجود در گنجینه‌های هنری را محصولات و هنرهای مرتبط با چوب تشکیل می‌دهد.
ایران سرزمینی است که با وجود شرایط نه چندان مناسب جوی، ناچیز بودن متوسط بارندگی سالانه و کم توجهی به حفظ و مراقبت از جنگل‌ها که به‌ویژه طی سده‌ی حاضر شاهد و ناظر آن بود‌ه‌ایم، از گذشته‌های دور یکی از پایگاه‌های تولید و عرضه‌ی صنایع، حِرَف و هنرهای مرتبط با چوب بوده است.
طی قرون و اعصار متمادی صنعتگران هنرمند ایرانی همچون دیگر عرصه‌ها در زمینه‌ی هنرهای مرتبط با چوب نظیر خراطی، کنده‌کاری، مشبک کاری، منبت کاری، گره چینی، نازک کاری و خاتم سازی و. .. زیباترین و نفیس‌ترین آثار را پدید آورده‌اند که هم اکنون زینت بخش موزه‌ها و دیگر مراکز هنری در سراسر دنیاست. لذا آشنایی علاقه‌مندان به هنرهای صناعی ایران و پژوهشگران و دانشجویان عزیز با سوابق، ویژگی‌ها و چگونگی و نحوه‌ی تولید آثار و صنایع و هنرهای مرتبط با چوب، امری ضروری است.
بی‌شک فراوانترین ماده‌ی موجود در طبیعت که از روزگاران گذشته مورد استفاده‌ی انسان‌ها قرار داشته، چوب است. چوب این ماده‌ی سخت که ریشه، ساقه و شاخه‌ی درختان را تشکیل می‌دهد و بخش اعظم قسمت زیرپوست، تنه، شاخه‌ی درختها و درختچه‌ها را به وجود می‌آورد و تا حدی در گیاهان علفی هم مشاهده می‌شود شامل دو قسمت است:
الف) زنده چوب: قسمت خارجی مجاور پوست گیاه که از لحاظ فیزیولوژیکی در واقع قسمت فعال چوب است.
ب) دلچوب: در واقع قسمت داخلی درخت بوده و مرکب از سلول‌های مرده است، از زنده چوب تیره‌تر و عموماً از آن سخت‌تر و بادوام‌تر است.
 بیشتر صاحب‌نظران معتقدند که بشر از ابتدای زندگی بر کره‌ی زمین، چوب را می‌شناخته و به صورت‌های مختلف از آن استفاده می‌کرده است. نگاهی به موزه‌ی علوم طبیعی لندن نشان می‌دهد که حدود ۱۰ هزار سال پیش، بشر با نیزه‌های چوبی به شکار می‌پرداخته و به وسیله‌ی تنه‌ی درختان از رودخانه‌ها عبور می‌کرده و از حدود ۵۰۰۰ سال پیش استفاده از قایق و سورتمه‌های چوبی در اروپای شمالی مرسوم بوده است. بدیهی است تکامل صنایع چوبی، در ارتباط با وضع زندگی و میزان پیشرفت‌های صنعتی جوامع و دسترسی آنها به منابع چوب بوده است و تا جایی که تاریخ می‌تواند در پی بردن به سابقه‌ی مصرف چوب در دنیا مددرسان باشد، می‌توان گفت در مصر باستان، صنایع چوبی بیشتر از سایر نقاط زمین پیشرفت داشته است و اسناد تاریخی گواه آن است که در دوره‌ی ماقبل تاریخ و بخصوص در دوره‌ی عصر جدید مصری‌ها راه استفاده از چوب را به خوبی می‌دانستند و طی این مدت در اطراف خانه‌های خود نرده‌های چوبی برپا داشته بودند.
در حال حاضر نمونه‌های فراوانی از آثار چوبی مصر باستان در موزه‌ی لندن و موزه‌ی لوور پاریس نگهداری می‌شود که مطالعه‌ی آنها می‌تواند راهگشای شناخت پیشرفت صنعت چوب در مصر باشد.
در چین و از حدود سال ۱۱۲۲ ق.م ارزش چوب شناخته شده بود و آیین‌نامه‌هایی از برای تنبیه قطع کنندگان درختان جنگلی در نظر گرفته بودند.
در یونان باستان، صنایع چوب رواج بسیاری داشته و از آن برای ساخت تخت روان و میز استفاده می‌شده است.
در روم نیز چوب ارزش خاصی داشته و حتی می‌توان گفت رومی‌ها از اصول جنگل‌داری اطلاع کافی داشته‌اند. پس از میلاد مسیح هم گسترش صنایع چوب در اروپا ادامه یافت. از سوی دیگر با رواج دین مسیح، صنایع چوب همانند سایر صنایع تحت تأثیر و در خدمت دین جدید قرار گرفت. بعد از رنسانس نیز صنایع چوب گام دیگری در راه تکامل برداشت، به طوری که تاریخ نشان می‌دهد در زمان ملکه الیزابت در انگلیس، چوب به قدری مورد توجه قرار گرفت که باعث نگرانی دولت شد.
در شبه قاره‌ی هند هم از زمان‌های دیر و دور گذشته تا به امروز، چوب از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است. چوب‌های آبنوس، بقم، بُلسان، بنفش و صندل در هند و چوب شیشام در پاکستان از جمله چوب‌هایی بوده و هست که از آنها در ساخت وسایل، ابزار، تندیس‌ها و صنایع و هنرهای مرتبط با چوب استفاده شده است.
در کشور اندونزی نیز از زمان‌های دور تا به حال از چوب‌های مختلف در ساخت بت، تندیس و نیز آثار کنده‌کاری و منبت استفاده نموده‌اند.
در کشور استرالیا نیز چوب کاربرد فراوانی به‌ویژه در ساخت مبلمان داشته است. این وضعیت در کشور فرانسه هم وجود داشته و دارد.
به هر حال با مروری بر صنعت و هنرهای مرتبط با چوب در کشورهای مختلف جهان، این نکته مستفاد می‌شود: چوب از جمله مواردی بوده که پیوسته مهم و تعیین کننده‌یی در پیشبرد صنایع و حِرَف و هنرهای مختلف داشته است.
در ادامه‌ به تاریخچه‌ی مصرف چوب در ایران پرداخته می‌شود و چنین آمده که هرچند تاریخ مصرف چوب در ایران چندان معلوم نیست ولی از خلال نوشته‌های محققان، مورخان و باستان شناسان می‌توان استنباط کرد که در ایران عصر حجر، استفاده از چوب مرسوم بوده، و به نوشته‌ی گیرشمن – باستان شناس و ایران شناس معروف فرانسوی – مردم بومی ایران که قرن‌ها قبل از مهاجرت آریایی‌ها در ایران می‌زیسته‌اند، در حدود ۴۲۰۰ ق.م از چوب برای خانه‌سازی استفاده می‌کرده‌اند.
در اکتشافات باستان شناسی چراغعلی تپه که در استان گیلان قرار دارد ماکت گاوآهنی با دیرک بلند به دست آمده که نشان دهنده‌ی استفاده از چوب در ساخت گاوآهن و سایر وسایل کشاورزی است.
برخی از پژوهشگران نیز اظهار کرده‌اند که بعضی از پوشش‌های تخت جمشید چوبی بوده و بر اثر آتش سوزی از بین رفته است. گروهی دیگر صریحاً اظهار کرده‌اند که برای سقف‌بندی کاخ‌های شوش و تخت جمشید از چوب سدر لبنان استفاده شده است.
از دوره‌ی سلوکیه مدارک قابل توجهی مبنی بر استفاده از چوب در هنر و صنعت آن زمان در دست نیست، در دوره‌ی اشکانی جز در مواردی مانند تیر و کمان سازی، سایر صنایع از جمله صنایع مرتبط با چوب، از دوره‌ی هخامنشی‌ها عقب‌تر بوده است.
در دوره‌ی ساسانیان استفاده از کلاف‌های چوب در میان دیوارها به ظاهر برای استحکام بخشیدن به دیوارها معمول بوده است.
بعد از ظهور اسلام، استفاده از چوب در زمینه‌های مختلف از جمله در معماری ادامه یافت و هنرمندان ایرانی در دوره‌ی صدر اسلام آثار جالبی از خود بر جای گذاشتند.
در دوره‌ی سلجوقی نیز نه تنها استفاده از چوب در هنر و صنعت آن زمان مرسوم و متداول بوده بلکه به تزیین آن نیز توجه خاصی می‌شده است.
دانسته‌های ما در خصوص صنایع و هنرهای مرتبط با چوب در دوره‌ی صفویه بیشتر به مشاهده و بررسی درهای مساجد ایران و ترکستان غربی و آنچه در موزه‌هایی چون موزه‌ی گلستان تهران و موزه‌ی برلین آلمان وجود دارد، مربوط می‌شود.
در دوران افشاریه و زندیه و قاجار صنعت چوب ایران رو به زوال نهاد و آنچه طی قرون هفدهم و هجدهم میلادی ساخته شده به جای کنده‌کاری و منبت کاری، اغلب دارای تزیینات نقاشی شده بوسیله‌ی رنگ روغن است.
بدون تردید تأسیس مدرسه‌ی صنایع قدیمی به سال ۱۳۰۹ توسط استاد حسین طاهرزاده بهزاد گام مهمی در احیاء صنایع دستی و هنرهای مستظرفه‌ی ایران از جمله هنرهای مرتبط با چوب بوده است.
در حال حاضر نیز کارگاه‌های متعددی از هنرهای مرتبط با چوب از جمله در زمینه‌ی خاتم‌سازی، منبت‌کاری، معرق‌کاری، منبت و معرق، سازسازی سنتی، نازک کاری چوب و. .. در سطح کشور به کار و فعالیت مشغولند.
در ادامه به مهم‌ترین آثار برجای مانده از روزگاران گذشته که می‌تواند حکایتگر تولید فرآورده‌های چوبی و بهره‌گیری از چوب به‌عنوان ماده‌ی اولیه‌ی مناسب و شکل‌پذیر باشد اشاره می‌شود:
۱- یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز که مربوط به دوره‌ی عمروبن لیث صفاری است و دارای زیرسازی از چوب تبریز است در موزه‌ی پارس شیراز نگهداری می‌شود.
۲- یک سردر از چوب کاج، ساخت سده‌ی چهارم هـ.ق که با ظرافت کامل به قطر سه سانتی متر با خط کوفی کنده‌کاری شده است.
۳- در امامزاده سیدسلطان نایین که از چوب گردو ساخته شده و متأسفانه تاریخ ساخت آن محو شده است.
۴- اتاق خاتم در کاخ مرمر تهران که کار گروهی از هنرمندان خاتم‌کار در دوران معاصر است.
۵- منبر چوبی کار گروهی هنرمندان مدرسه‌ی صنایع قدیم از خراطی، منبت‌کاری و معرق و. .. موجود در موزه‌ی هنرهای ملی ایران در تهران.
۶- میز منبت و معرق، کار استاد امامی موجود در موزه‌ی صاحبقرانیه از مجموعه‌ی کاخ موزه‌های نیاوران و. ..
تعریف، ویژگی‌های (محاسن و معایب) چوب و طبقه‌بندی کلی چوب . در تعریف چوب چنین آمده است که: چوب ماده‌ای است که از ساقه‌ی گیاهان چوبی به دست می‌آید و از نظر گیاه‌شناسی، گیاه چوبی گیاهی است که:
۱- جزء گیاهان آوندی باشد.
۲- جزء گیاهان چند ساله باشد.
۳- در آنها یک تنه‌ی دایمی دیده شود.
۴- ساقه‌ی آنها واجد ساختمان ثانویه باشد.
درباره‌ی محاسن عمومی چوب چنین گفته شده:
۱- علی‌رغم افزایش کاملاً محسوس استفاده از چوب در جهان، هنوز هم این ماده به فراوانی و حتی در بسیاری موارد به طور رایگان در اختیار بشر قرار دارد و تهیه‌ی آن به مراتب از تهیه‌ی سایر مصالح آسان‌تر و به همین نسبت ارزان‌تر است.
۲- مقاومت چوب از نظر فیزیکی، تقریباً معادل و مساوی سایر مصالح مشابه است و ماده‌ای است سبک که به آسانی شکل می‌پذیرد و اتصال آن بوسیله‌ی فاق و زبانه بسیار آسان است.
۳- چوب با وجود سبکی وزنش، مقاومت بسیار زیادی دارد.
۴- مقاومت چوب در برابر اسیدها، قلیایی‌ها و سایر مواد شیمیایی بیش از بقیه‌ی مواد است لذا برای ساختن چلیک‌های نگهداری و حمل و نقل رنگ، دارو، اسید و. .. مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵- چوب نه یخ می‌زند، نه اکسید می‌شود و نه مانند بقیه‌ی مصالح در سرما و گرمای زیاد آسیب می‌بیند.
۶- وسایل چوبی به آسانی از یکدیگر قابل جدا شدن بوده و همین مسأله باعث می‌شود تا امکان استفاده‌ی مجدد از مصالح و وسایل چوبی اسقاط وجود داشته باشد و. ..
اما معایب عمومی چوب:
۱- چوب پس از تغییر شکل، دوباره به شکل اول برنمی‌گردد و در مورد اضافه کردن طول، هم سطح کردن زبانه‌ها با سطح کلی چوب، پر کردن کام‌ها و. .. می‌بایست از چسب یا قطعات فلزی استفاده شود.
۲- چوب به دلیل برخورداری از قابلیت اشتعال به شدت آسیب‌پذیر است. افزون بر این، بعد از آتش گرفتن نیز گازهای قابل اشتعالی تولید می‌کند که باعث گسترش دامنه‌ی آتش سوزی می‌شود و حتی بعد از برطرف شدن منبع اصلی آتش نیز عمل اشتعال چوب ادامه پیدا می‌کند.
۳- چوب در صورت وجود یا پیدایی برخی شرایط ممکن است مورد حمله‌ی حشرات و قارچ‌های مختلف قرار گیرد و دچار فساد شود. مشهورترین و رایج‌ترین آفت چوب موریانه است و. ..
چوبها از نظر چگالی و تراکم بافت به ۲ بخش سوزنی برگان و پهن برگان تقسیم می‌شوند و از لحاظ رنگ و سایه‌ی رنگ به ۵ بخش؛ سفید، زرد، سرخ، قهوه‌ای و سیاه تقسیم می‌شوند.
 آشنایی با برخی از انواع چوب‌های مورد مصرف در هنرهای مرتبط با چوب :
مشخصات سی و پنج نوع از درختان که چوب آنها در هنرهای مرتبط با چوب استفاده می‌شود، مانند:
۱- گردو: درخت گردو هم به صورت پراکنده در گروه‌های کوچک در جنگل‌های شمال ایران می‌روید و هم در بسیاری از نقاط ایران که دارای آب و هوای نیمه خشک یا مدیترانه‌ای هستند.
۲- زبان گنجشک: درخت زبان گنجشک در جنگل‌های شمال ایران از آستارا تا گرگان می‌روید. وزن مخصوص این درخت حدود ۷۱/۰ بوده و چوبی نیمه سنگین، نیمه سخت، همگن، راست تار، خوش کار و قابل تورق که بخش روزنه‌دار آن پس از رنده شدن، صاف، صیقلی و درخشان است.
۳- آبنوس: چوب آبنوس یکی از انواع چوب‌های تزیینی و زیباست. رویشگاه طبیعی آن سواحل گینه در آفریقا از گانا تا گابون است و از چوب آن برای ساخت انواع محصولات خاتم و منبت استفاده می‌شود و در معرق کاری نیز مورد مصرف دارد. وزن مخصوص چوب آبنوس ۰۶/۱ بوده و چوبی است سنگین، متراکم، خیلی سخت، همگن، دارای هم کشیدگی زیاد با الیاف درهم، خیلی بادوام به خوبی قابل صیقل دادن و پرداخت بوده و لاک کاری نیز روی آن به خوبی انجام می‌شود.
۴- اقاقیا: از جمله مهم‌ترین مناطق کاشت این درخت، جنوب شرقی امریکای شمالی است، ضمن آنکه در ایران نیز این درخت به صورت کاشته شده وجود دارد. وزن مخصوص چوب اقاقیا ۷/۰ بوده و چوبی است نیمه سنگین، بسیار سخت، کج تار، نسبتاً همگن با هم کشیدگی متوسط، قابل ارتجاع و به‌ویژه قابل خمش که اگر راست تار روییده باشد، بدون اشکال می‌توان با آن کار کرد.
۵- زیتون: رویشگاه طبیعی این درخت، سواحل دریای مدیترانه تا خاورمیانه است و در کشورمان نیز به صورت کاشته شده در منطقه‌ی رودبار و به صورت خودرو در ارتفاعات منطقه‌ی جیرفت وجود دارد ولی به علت کمی مقدار آن نمی‌توان آن را جزء چوب‌های تجارتی ایران محسوب کرد. وزن مخصوص آن نیز ۸۵/۰ است. چوب زیتون در مجموع چوبی است سنگین، بسیار سخت ولی همگن، با هم کشیدگی کم که برشهای طولی آن صاف و صیقلی و در عین حال قدری چرب و مومی بنظر می رسد.
چوب زیتون به خوبی قابل صیقل دادن، پرداخت و لاک کاری است و از آن برای ساخت صنایع دستی چوبی نظیر آثار خراطی، کنده‌کاری، مشبک کاری و منبت کاری و معرق کاری استفاده می‌شود.
۶- راش: رویشگاه طبیعی این درخت درکشورمان، سرتاسر جنگل‌های شمال ایران – حوزه‌ی خزر – و معمولاً در مناطقی از آن است که بالاتر از ارتفاع ۷۰۰ متری از سطح دریا باشد.
راش درختی است بلند که ارتفاع آن ۳۵ متر و قطر تندی آن به ۱۵۰ س می‌رسد و وزن مخصوص آن حدود ۶۷/۰ است.
۷- نارنج: نارنج چوبی است زردرنگ و چوب برون آن سفیدرنگ و نازک، بدون موج و رگه و بسیار صاف است. این چوب نسبتاً محکم و سخت بوده دارای بو و بدون طعم است و در استان‌های فارس و مازندران به وفور یافت می‌شود. چوب نارنج شمال، سفیدرنگ و چوب نارنج فارس زردرنگ است و گاهی با رنگ طوسی نیز همراه می‌شود. از این چوب برای خراطی، منبت کاری، مشبک کاری، معرق کاری و به‌ویژه خاتم سازی استفاده می‌شود.
۸- سرو: سواحل مدیترانه، ترکیه و ایران از جمله رویشگاه‌های طبیعی درخت زیبای سرو است که تنه‌ی آن تا ۱۰ متر بلندی و قطرش به ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. رنگ چوب این نوع درخت که از جمله چوب‌های زمستانی و سوزنی برگ است، زرد و طلایی تا زرد مایل به قهوه‌ای بوده ولی چوب پاییزه آن کمی تیره‌تر است. سرو دارای وزن مخصوص ۴۶/۰ بوده و چوبی بسیار کندرشد، همگن و معطر با بوی بسیار تند، سبک، نرم و همگن که رویه‌ی کار آن صاف، صقیلی و تمیز درمی‌آید.
۹- صنوبر: این درخت برحسب نوع و محل رویشگاه دارای ارتفاع و قطرهای متفاوتی است ولی چوب اغلب گونه‌های آن روی هم رفته سفیدرنگ، یکنواخت، همگن و سبک، راست تار و خوش کار با قابلیت تورق است. وزن مخصوص آن حدود ۴/۰ است و از چوب‌هایی است که به‌ویژه در معرق‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱۰- افرا: چوب درخت افرا در صنایع چوب واجد ارزش و اهمیت زیادی است. درخت افرا دارای انواع مختلفی است که از آن جمله می‌توان به افرای صحرایی، کوهستانی، تیز و افرای چشم پرنده اشاره کرد که خصوصیات کلی آنها یکسان است و تفاوت‌ها مختصر است. برگ درخت افرا به شکل پنج پر است با لبه‌های دندانه‌ای که تا حدی شبیه به برگ موی کوچک است.
وزن مخصوص چوب افرا حدود ۵۴/۰ است. چوب افرا در مدت زمان کوتاهی خشک می‌شود، ابزار بر روی آن به راحتی کار می‌کند و به خوبی پرداخت می‌شود.
سرخ چوب، ممرز، وج، نمدار، آکاژور، عناب، توسکای ییلاقی، توسکای قشلاقی، توت سفید، پسته‌ی وحشی، سنجد و. .. از دیگر درختانی هستند که در ادامه معرفی شده‌اند.
عمده‌ترین ابزار و وسایل کار مورد نیاز در هنرهای مرتبط با چوب :
برای استفاده از ابزارهای دستی، مانند رنده، اره، چکش و. .. نیروی طبیعی عضلات انسانی به کار می‌رود و تحت تأثیر این نیرو کار انجام می‌شود. از آنجا که در مقابل نیروی بدنی، عواملی مانند هوا و جنس ماده‌ی مصرفی، مقاومت به خرج می‌دهند، همواره لازم است نیروی محرک بر نیروی مقاوم برتری داشته باشد تا نتایج بهتری به دست آید. در ادامه نگارنده به معرفی ابزارها و وسایل کار چوبی می‌پردازد.
یکی از اساسی‌ترین ابزارهای مورد مصرف در کارگاه‌های مرتبط با هنرهای چوب میز کار می‌باشد.
ابزارها به چند گروه تقسیم می‌شوند که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:
۱- ابزارهای اندازه‌گیری؛ مانند بَررَسی، گونیای نود درجه، گونیای فارسی، گونیای بازشو، متر، پرگار و کولیس.
۲- ابزارهای بُرنده؛ مانند اره‌ی کلافی، اره‌ی دنده درشت، اره‌ی زبانه بری، اره‌ی چکی، اره برانداختن، اره‌ی دستی ظریف بُر با دسته‌ی راست، اره‌ی دستی ظریف بُر با دسته‌ی خم، اره‌ی دستی با تیغه‌ی پهن و زهوار فلزی باریک، اره‌ی نوکی، اره‌ی نوکی برای سوراخ کلید، اره‌ی فرنگ، اره‌ی دم روباه و. ..
۳- ابزارهای ساینده؛ ماننده رنده و انواع آن از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) رنده‌ی قاچی ب) رنده‌ی یک تیغ پ) رنده‌ی دستگاه ت) رنده‌ی خشی
ج) رنده‌ی دوتیغ د) رنده‌ی آهنی ذ) رنده‌ی دوراهه‌ی ساده ز) رنده‌ی بغل ساده
هـ) رنده‌ی بال کبوتری و. .. سوهان.۴- ابزارهای سوراخ کننده؛ ماننده مته و انواع آن، دریل.
۵- ابزارهای کنده کاری؛ مانند مغارنیم گرد.

مواد چسبنده و مواد محافظ و جدادهنده در هنرهای مرتبط با چوب :
مهم‌ترین مواد چسبنده‌ای که در صنایع و حِرَف و هنرهای مرتبط با چوب مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: سریشم، فرمالین سریشم سرد، چسب فوری و پودر حمرا که در ادامه‌ی این فصل به بررسی هریک از این موارد چسبنده و کاربرد آن اشاره می‌شود.
آشنایی با انواع اتصالات عنوان فصل ششم را به خود اختصاص داده است.
در صنایع و هنرهای مرتبط با چوب باید قطعاتی که از چوب ساخته می‌شود با کمک اتصال‌های مختلف به هم وصل شود تا از ترکیب آنها شیئی که تهیه‌ی آن مورد نظر است بدست آید.
اتصال‌های چوب بر سه نوع است:
۱- اتصال‌های عرضی: از آنجا که غالباً عرض تخته‌های موجود برای ساختن صفحه کفایت نمی‌کند، لذا برای بدست آوردن پهنای لازم معمولاً باید چند تخته از طرف عرض بهم متصل شود.
۲- اتصال پشت‌بند به وسیله‌ی فرنگ: اتصال پشت‌بند بدون آن که مانع کار کردن چوب بشود، از این که تخته‌ها خود را بیندازند یعنی کاس یا سینه شوند جلوگیری می‌کند.
۳- اتصال‌های طولانی: در کارهایی که طول چوب موجود برای ساختن اشیاء مورد نظر کافی نباشد، می‌توان دو قطعه چوب را بوسیله‌ی اتصال‌های طولی از راه الیاف یعنی از جهت طول به هم متصل کرد. این اتصالها بیشتر در کارهای نجاری ساختمانی مورد عمل قرار می‌گیرد.
آشنایی با صنایع و هنرهای مرتبط با چوب :
در ذیل به برخی از این هنرها اشاره می‌شود:
۱- خراطی چوب
خراطی، عبارت از هنر تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی است. تولید فراورده‌هایی همچون عصا، نی، بدنه‌ی قلیان، مهره‌های شطرنج، وردنه، پایه‌ی مبل و. .. موضوع هنر خراطی است.
خراطی چوب از جمله صنایع و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است و در مناطقی از کشور که چوب، مهم‌ترین و عمده‌ترین ماده‌ی اولیه‌ی این هنر و صنعت پیدا می‌شود، رایج است. از جمله مراکز مهم تولید محصولات خراطی می‌توان به رشت، ارومیه، سقز، دزفول، چالوس، سنندج، اردبیل، تبریز و تهران اشاره کرد.
۲- کنده‌کاری چوب
کنده‌کاری چوب هنر ایجاد طرح‌ها و نقوش ساده، سطحی و کم عمق روی چوب با استفاده از ابزاری ساده و مبتنی بر ذوق و خلاقیت هنری هنرمند کنده‌کار است.
این هنر بیشتر در مازندران بویژه در روستاهایی نظیر ورازده علیا، جوربند و انگتارود از توابع بخش چمستان نور رواج دارد.
۳- منبت‌کاری چوب
منبت‌کاری روی چوب را هنر ایجاد طرح‌ها و نقش‌های مفصل، همراه با خلل و فرج و فرورفتگی و برجستگی که با اجرای دقیق از لحاظ رعایت تناسبات، تقارن‌ها و تعادل‌ها همراه است، دانسته‌اند.
منبت‌کاری هنری است مشتمل بر حکاکی کنده‌کاری بر روی چوب براساس نقشه‌ای دقیق.
مهم‌ترین مراکز منبت کاری شهرهای آباده و گلپایگان است. فرآورده‌های تولیدی شامل انواع قاب عکس، قاب آیینه، جعبه‌ی قاشق و چنگال، سرویس‌های رومیزی، انواع ظرف، انواع میز و مجسمه‌های گوناگون است.
۴- مشبک‌کاری چوب
این هنر، گاه به طور مستقل ولی به طور عمده با برخی دیگر از هنرهای مرتبط با چوب همراه می‌شود. در مشبک‌کاری روی چوب پس از اجرای طرح و نقش مورد نظر روی چوب قسمت‌های منفی آن را با ابزاری نظیر مغار و اره مویی بریده و خارج می‌کنند تا طرح اصلی به صورت سوراخ سوراخ و مشبک بر جای ماند.
۵- نازک‌کاری چوب
بدون تردید شاخص‌ترین هنر شهرهای سنندج، ارومیه و رشت هنر نازک‌کاری یا ریزه‌کاری روی چوب است. نازک‌کاری عبارت است از هنری که طی آن چوب‌هایی براساس طرح و نقش مورد نظر بر قسمت‌های خالی شده‌ی چوب زمینه، روکش می‌شود.
ابزار کار مورد استفاده در این هنر – صنعت شامل انواع چکش، مته، انبردست، قیچی، گونیا، رنده، اره، پرگار و. .. می‌باشد.
۶- معرق روی چوب
در معنای کلام، اصولاً هرچیز رگه‌دار را معرق گویند ولی در مفهوم، در این نوع به خصوص هنر، ایجاد نقش‌ها و طرح‌های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب‌های رنگی روی زمینه‌ای از چوب با پلی‌استر سیاه شکل می‌گیرد.
معرق هنری است که طی آن قطعات ریز و کوچکی که سازنده‌ی طرح بزرگ‌تر هستند، در کنار هم قرار می‌گیرند.
طراحی نقش، خرد کردن مدل، نصب قطعه‌های خرد شده، دوربری نقش‌ها، تهیه و نصب زمینه‌ی اصلی، اتصال نقش‌ها و. .. برخی از مراحل اجرای یک کار معرق می‌باشد.
۷- منبت – معرق
این هنر در واقع آمیزه‌ای است از دو هنر منبت و معرق که ضمناً خود مجموعه‌ی هنری جالب و نفیسی را مطرح و به ارمغان می‌آورد. لذا لازمه‌ی پرداختن به این هنر، آشنایی با هنر منبت و معرق روی چوب و استفاده از خصوصیات هریک از دو هنر و امکان ترکیب آنها در یک اثر هنری است.
۸- گره چینی روی چوب
هنرگره کاری در کار درودگری نیز به صورت ساده یعنی تنها با پیوستن آلت‌ها یا به صورت ترکیب یافته از آلت و «لقط» انجام می‌گرفته و از قرن پنجم به بعد این گونه هنر درودگری در بناهای گوناگون مذهبی و کاخ‌ها و سراهای بزرگ به چشم می‌خورد. این هنر هم اکنون توسط تنی چند از استادان شاخص این رشته که در شهرهای کاشان، یزد، اصفهان، مشهد و تهران ساکن هستند به زیبایی و ظرافت تمام انجام می‌شود.
۹- خاتم‌سازی
خاتم هنر آراستن سطح اشیاء چوبی به صورتی شبیه موزاییک با مثلث‌های کوچک سه پهلو برابر یا دوپهلو برابر چوبی، استخوانی یا فلزی و گاه عاج و صدف است که از حدود چهارصد سال پیش به این سو در گوشه‌هایی از کشور و بیشتر در شیراز و اصفهان رواج داشته است.
کهن‌ترین نمونه‌های خاتم که تاکنون به دست ما رسیده است مربوط به دوره‌ی صفوی است.
نخستین کاربردهای خاتم بیشتر مربوط به اماکن مقدس، رحل قرآن‌ها و صندوقچه‌ی روی مقابر و مزار شخصیت‌های مذهبی است.
در حال حاضر خاتم زمینه‌های کاربردی بسیار وسیع و گسترده‌ای دارد و برای ساخت انواع جعبه‌ها، قاب‌ها، مبلمان، میز و تختخواب و. .. مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یک محصول خاتم مرغوب باید از خصوصیات زیر برخوردار باشد:
۱- سطح چوبی و محلی که خاتم روی آن قرار می‌گیرد باید کاملاً صاف باشد.
۲- رنگ تمام چوب‌های مثلثی شکل در خاتم سازی باید کاملاً ثابت و یکدست باشد.
۳- برش‌های خاتم باید به نحوی روی اشیاء چوبی چسبانده شود که سطح خاتم کاملاً صاف باشد.
۴- گل‌ها در قسمت گوشه و پهلوی خاتم باید باهم کاملاً قرینه و مساوی باشد.
۵- ساختمان نجاری اشیاء خاتم از نظر مهندسی و ابعاد باید کاملاً قرینه باشد.
۶- نقش‌ها و مثلث‌های خاتم هرچه کوچک‌تر و ریزتر باشد، کیفیت و ارزش و زیبایی آن بیشتر است و. ..
در حال حاضر شیراز، مهم‌ترین مرکز تولید محوصلات خاتم است و علاوه بر آن در اصفهان، گلپایگان و تهران نیز رواج دارد.
محصولات تولیدی خاتم سازان شامل انواع قاب قرآن، قاب عکس، پیپ، شکلات خوری، میز، صندلی، جاقلمی، جلد آلبوم و. .. می‌شود.